Στέλιος Κουμπιάς: Οι Έλληνες ναυτικοί κατά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο

Παίρνοντας αφορμή την εκδήλωση μνήμης και τιμής των Απολεσθέντων Χιωτών Ναυτικών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που γίνεται κάθε χρόνο την 1^η Σεπτεμβρίου(φέτος είναι προγραμματισμένη για την Δευτέρα 9^η Σεπτεμβρίου) στο μνημείο που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του Ναυτικού Μουσείου Χίου, θέλω να αναφερθώ στην ξεχωριστή και μάλλον όχι ευρέως γνωστή συμβολή των Ελλήνων Ναυτικών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. 

Από τις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Έλληνες ναυτικοί ή ναυτεργάτες ή εργάτες της θάλασσας, αυτοί δηλαδή που δουλειά τους είναι να θέτουν σε κίνηση και να ταξιδεύουν τα πλοία, έγραψαν ιστορία με την ηρωική τους δράση, ταξίδευαν σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και για έξι ολόκληρα χρόνια (1939- 1945) "εθελοντές στα κομβόι του θανάτου", όπως γράφει ο Νίκος Πηγαδάς στο ομότιτλο βιβλίο του, οι Έλληνες ναυτεργάτες ρίχνονταν στη φωτιά της μάχης των ωκεανών. Πολέμησαν χωρίς όπλα και ήταν πολύτιμοι αρωγοί των συμμαχικών δυνάμεων.

Τόση ήταν η αυτοθυσία τους ώστε μόλις τορπιλίζονταν και κατάφερναν να βγουν στη στεριά ζητούσαν να ξαναμπαρκάρουν ενώ δεν είχαν ούτε ρούχα να φορέσουν. Οι Έλληνες ναυτικοί είχαν συγκεντρωθεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό στα βρετανικά λιμάνια, κυρίως στο Κάρντιφ της Ουαλίας και στο Λίβερπουλ, αλλά και στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας και την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Ο ελληνικός εμπορικός στόλος ήταν σχεδόν αποκλειστικά ναυλωμένος από τους Συμμάχους. Τα ελληνικά εμπορικά πλοία της εποχής ήταν παλιά και δεν μπορούσαν να αναπτύξουν μεγάλες ταχύτητες. Έμεναν έτσι πίσω στις νηοπομπές και γίνονταν εύκολος στόχος για τους Γερμανούς που καραδοκούσαν.

Οι Έλληνες ναυτικοί αντιμετώπιζαν θαρραλέα τα γερμανικά υποβρύχια που χτυπούσαν τις νηοπομπές σκορπίζοντας τρόμο και θάνατο. Το έργο τους συμπλήρωναν οι μαγνητικές νάρκες, τα αεροπλάνα και τα καταδρομικά πλοία.

Οι Έλληνες ναυτικοί οργανώθηκαν στην ΟΕΝΟ ( Ομοσπονδία Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων), με έδρα το Κάρντιφ και παραρτήματα σε πολλά ξένα λιμάνια, η ΟΕΝΟ ανέπτυξε έντονη και ουσιαστική δράση.

Η ΟΕΝΟ ιδρύθηκε το Μάρτη του 1943 και η αγωνιστική της πορεία είναι συνέχεια μιας σπουδαίας διαδρομής που ξεκίνησε με την ίδρυση των πρώτων ναυτεργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Από τότε μέχρι σήμερα, η πάλη του ταξικού κινήματος αναδεικνύεται σε ισχυρό όπλο στα χέρια της εργατικής τάξης, βρίσκεται πίσω από πολλές κατακτήσεις και για το λόγο αυτό η αστική τάξη το χτυπάει, το συκοφαντεί με κάθε τρόπο.

Διαμορφώνεται μια γερή βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η δημιουργία της ΟΕΝΟ, στην οποία συμμετέχουν:

Η Ένωση Μηχανικών, η Ένωση Ναυτίλων Αξιωματικών, η Ένωση Ραδιοτηλεγραφητών και η Ένωση Ελλήνων Ναυτεργατών Μεγάλης Βρετανίας.

Ο συντονισμός της πάλης εκφράστηκε και στην εκλογή της Γενικής Γραμματείας της ΟΕΝΟ, με Γενικούς γραμματείς τον Αντώνη Αμπατιέλο από τα πληρώματα και τον Βασίλη Μπεκάκο, μηχανικό, από τους αξιωματικούς. Στη γραμματεία συμμετείχαν γνωστοί αγωνιστές και μεταξύ τους ο Δημήτρης Τατάκης, ναυτίλος αξιωματικός.

Το επιτελείο της ΟΕΝΟ ήταν στο Κάρντιφ, με τμήματα σε άλλες πόλεις στην Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική, στην Αυστραλία, στη Μέση Ανατολή.

Το τμήμα της ΟΕΝΟ στο Πορτ Σάιντ και στην Αλεξάνδρεια είχε μεγάλη συμβολή στο Αντιφασιστικό Κίνημα της Μέσης Ανατολής και ο επικεφαλής Νίκος Καραγιάννης αντιμετώπισε άγριες διώξεις.

ΟΕΝΟ: «Κρατάτε τα πλοία εν κινήσει!»

Μέσα στις επικίνδυνες συνθήκες των ωκεανών που τα πλοία ήταν στόχοι των φασιστικών αεροπλάνων, υποβρυχίων και ναρκών, μπορεί να κατανοηθεί τι κότσια χρειάζονταν για να υλοποιηθεί η απόφαση της ΟΕΝΟ «ΚΡΑΤΑΤΕ ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΕΝ ΚΙΝΗΣΕΙ». Στην πράξη απαιτούσε πολύ υψηλό επίπεδο συνειδητοποίησης της κατάστασης. Ο θάνατος καιροφυλακτούσε.

Η προσφορά της ΟΕΝΟ είναι ανεκτίμητη. Ανέλαβε και έφερε σε πέρας πολύ επικίνδυνες αποστολές. Μέσα από τη «Μάχη των Ωκεανών» μεταφέρθηκαν για τις ανάγκες του αντιφασιστικού αγώνα 11,5 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων και στρατιωτικών εφοδίων.

Μεγάλη είναι η συμβολή της ΟΕΝΟ στην απόβαση της Νορμανδίας, τον Ιούλη του 1944, την ώρα που ήταν σε εξέλιξη η επίθεση του Κόκκινου Στρατού, που οδήγησε στη συντριβή του φασισμού.

Οι ναυτεργάτες με αποφάσεις συνελεύσεων, με τη δράση των «επιτροπών καραβιών» άσκησαν πίεση στις δυτικές δυνάμεις για να ανοίξει το «Δυτικό Μέτωπο» και στήριξαν τις παρεμβάσεις της Σοβιετικής Ένωσης.

Παρά την αρνητική στάση των εφοπλιστών, η ΟΕΝΟ πρωτοστάτησε στην επάνδρωση δύο φορτηγών πλοίων, που χρησιμοποιήθηκαν ως γέφυρα στην απόβαση.

Ο τότε πρόεδρος των Η.Π.Α Φραγκλίνος Ρούσβελτ σε δήλωσή του που δημοσιεύθηκε στο λεύκωμα του τμήματος Νέας Υόρκης της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (ΟΕΝΟ) εκθειάζει τους Έλληνες ναυτικούς:
"Θαυμάζομεν την ακλόνητη θέληση των ανδρών του Ελληνικού Εμπορικού Ναυτικού, οι οποίοι παρ’ όλα τα εμπόδια και τις δυσκολίες συνεχίζουν τον αγώνα τους με ακατάβλητο σθένος και ηρωισμό". 

Και ο Ουίνστων Τσόρτσιλ  μιλώντας στη Βουλή υπογράμμισε τα εξής :
"Οι ναυτικοί μας ευρίσκονται σε κίνδυνο μεγαλύτερο από εκείνον του μετώπου και από εκείνον των πληρωμάτων των πολεμικών πλοίων, Οι μεταφορές μας, ο εφοδιασμός μας, η συνέχιση του πολέμου, η ζωή μας εξαρτώνται από το εμπορικό ναυτικό, από τους γενναίους μας ναυτικούς. Αυτούς τους ανθρώπους οφείλουμε και πρέπει να τους προστατέψουμε".

Στη «Μάχη των Ωκεανών» θυσιάστηκαν περίπου 3.000 ναυτεργάτες εκ των οποίων 328 ήταν Χιώτες, που θα θυμόμαστε και θα τιμούμε τον ηρωισμό τους.

Τα ονόματα πολλών απολεσθέντων δεν θα γίνουν ποτέ γνωστά. Ιδιαίτερα εκείνα που προέρχονται από τα ανασφάλιστα πληρώματα της ιστιοφόρου ναυτιλίας. Δυστυχώς το κράτος και συγκεκριμένα το αρμόδιο Υπουργείο της Εμπορικής Ναυτιλίας δεν φρόντισε συστηματικά και έγκαιρα να καταγράψει, όπως δεν φρόντισε να συντάξει την επίσημη ιστορία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας, κάτι που έγινε αμέσως μετά τον πόλεμο για το Πολεμικό Ναυτικό.

Επίσης σε πολλές εκατοντάδας ανέρχονται οι ανάπηροι ή ανίκανοι προς εργασία, λόγω ασθενειών, κακουχιών και συγκινήσεων λόγω του πολέμου, επίσης πολλοί απεβίωσαν μετά τον πόλεμο (φυματικοί, τρελοί, εκ στομαχικών ασθενειών κλπ.).

Τα στοιχεία αναφέρουν πως με την κήρυξη του πολέμου, η Ελλάδα διέθετε 577 φορτηγά πλοία χωρητικότητας 1,8 εκατ. κόρων και στο τέλος του πολέμου απέμειναν μόνο 154 φορτηγά πλοία 531.000 κόρων.

Θα θυμόμαστε επίσης ότι οι εφοπλιστές πήραν 27 εκατ. λίρες ασφαλιστικές αποζημιώσεις και 14 εκατ. λίρες σε ναύλους και στα ποσά αυτά δεν περιλαμβάνονται πολλά ακόμα εκατομμύρια από τις αποζημιώσεις και τα ναύλα των πλοίων που ήταν ναυλωμένα στο Αμερικάνικο δημόσιο.

Μετά τον πόλεμο, με την εγγύηση του Ελληνικού κράτους, δόθηκαν στους εφοπλιστές σε πολύ χαμηλές τιμές 100 φορτηγά πλοία, Λίμπερτυς και 7 τάνκερς.

Η πάλη της ΟΕΝΟ ήταν πολύμορφη

Αυτοθυσία στις πολεμικές επιχειρήσεις και παράλληλα οργάνωση και ανάπτυξη του διεκδικητικού αγώνα των ναυτεργατών ενάντια στο εφοπλιστικό κεφάλαιο με ιστορικής σημασίας αποτέλεσμα, την υπογραφή της Συλλογικής Σύμβασης του 1943, που περιείχε σημαντικές κατακτήσεις.

Με αυτή, την πρώτη Συλλογική Σύμβαση του 1943:

► Το πλήρωμα απέκτησε τις δικές του καμπίνες και έφυγε από την αποθήκη της πλώρης που ζούσε μαζί με τις μπογιές και τους κάβους.

► Καθιερώθηκε το 8ωρο, η πληρωμή των υπερωριών, η αμοιβή για έκτακτες εργασίες, πενταπλασιάστηκαν οι μισθοί, αυξήθηκε ο αριθμός του πληρώματος.

► Οι ναυτεργάτες σταμάτησαν να κουβαλάνε απ’ το σπίτι τους τις κουβέρτες, τα σεντόνια, τη νιτσεράδα, το σαπούνι, βιβλιοθήκη στα καράβια.

► Καθιερώθηκε πλήρες πρωινό, διακοπή της εργασίας για καφέ, μπίρα και φρούτο το μεσημέρι,

Ο Αντώνης Αμπατιέλος, Γενικός Γραμματέας της ΟΕΝΟ και μετέπειτα ηγετικό στέλεχος και βουλευτής του Κ.Κ.Ε. τονίζει:

"Τα καράβια στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν φέρετρα. Η ηλικία τους κυμαινόταν από 20 μέχρι 40 χρόνια. Κάτι λίγα καινούργια τα είχαν ναυλώσει οι κυβερνήσεις της Ελβετίας και της Αυστραλίας. Τα υπόλοιπα τα είχε ναυλώσει το Υπουργείο Πολεμικών Μεταφορών της Αγγλίας. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες. Παλεύαμε για να τηρείται το σιτηρέσιο. Η κυβέρνηση πίεζε για χαμηλές αποδοχές. Τα πληρώματα είχαν αγανακτήσει".

Η σύμβαση αυτή πολεμήθηκε από τους εργατοπατέρες και υπονομεύθηκε από τη σύμβαση που υπέγραψε η ΠΝΟ με την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών, το 1951, με δραματική μείωση των μισθών και την ακύρωση άλλων κατακτήσεων.

Όμως, η Συλλογική Σύμβαση που επέβαλλε η πάλη της ΟΕΝΟ και των ναυτεργατών στους εφοπλιστές και στο αστικό κράτος είναι μέρος των εργατικών κατακτήσεων που έγραψαν ιστορία, ιστορία που αποδεικνύει ότι η ταξική πάλη είναι μια αναμφισβήτητη αναγκαιότητα που ανεξάρτητα από τα σκαμπανεβάσματα πιάνει τόπο, φέρνει αποτελέσματα, ακόμα κι αν δεν είναι ορατά την μια η την άλλη στιγμή, αποτελεί την κινητήρια δύναμη της κοινωνικής εξέλιξης.

Και ερχόμαστε στο σήμερα…… Αυτό το συμπέρασμα αποκτά μεγάλη σημασία στις μέρες μας που οι εφοπλιστές με την στήριξη της κυβέρνησης καταργούν τις Συλλογικές Συμβάσεις στους ναυτεργάτες και στους άλλους κλάδους, καταργούν θεμελιακά εργασιακά δικαιώματα που κατακτήθηκαν με αγώνες και θυσίες, για να εντείνουν την εκμετάλλευση και να αυξήσουν οι εφοπλιστές την κερδοφορία τους.

Κλείνοντας θέλω να υπενθυμίσω στους τοπικούς «άρχοντες» ότι οι Χιώτες Ναυτικοί ήταν, είναι και θα είναι οι στυλοβάτες της Οικονομίας της Χίου και πρέπει επιτέλους να δείξουν έμπρακτα το ενδιαφέρον τους στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και ιδιαίτερα με τον Οίκο Ναύτου, και να μην μένουν μόνο στα λόγια και στις δηλώσεις.

Επίσης να υπενθυμίσω στον Βουλευτή μας και υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Κον Μηταράκη, να μην ξεχάσει τίς προεκλογικές δηλώσεις της κυβέρνησης για την κατάργηση του «νόμου Κατρούγκαλου», και την δήλωση του για τους απόμαχους της θάλασσας « Τούς Χρωστάμε!!!, δεν μας χρωστούν!!!!», και να μην λέμε πάλι μετά από μερικά χρόνια όπως κάθε τετραετία για «ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΜΕΙΝΑΝΕ ΔΗΛΩΣΕΙΣ!!!!»

Με εκτίμηση

Στέλιος Κουμπιάς

Πρόεδρος ΠΕΣ/ΝΑΤ ΧΙΟΥ